نگاهی به ریشه نفرین در تاریخ و نفرین در کتیبه ها - مجله سامی

مرتضی رضوانفر، عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری گفت: ظاهرا لعنت و نفرین همیشه در طول تاریخ ابزاری مؤثر برای تمکین و تبعیت بوده است و مردم همیشه به آن معتقد بوده اند. در واقع از زمانی که مردم به دعا اعتقاد پیدا کرده اند، نفرین هم رایج شده است. نفرین به عنوان تضمینی اعتقادی است که غالبا به صورت جمله شرطی برای انجام فرمان، پیمان نامه، حفظ کتیبه، حفظ نام پادشاه، تخریب و غصب نکردن و یا نقض رفتار اخلاقی یا برای دشمنی استفاده شده است.

این پژوهشگر افزود: دعا و نفرین از یک ریشه هستند و نفرین یک دعای منفی است. هر دو استمداد از یک نیروی ماوراءالطبیعه برای انجام یک کار است. حالا ممکن است این کار در مسیر هدف صاحب کتیبه باشد پس طلب نیکی کند یا برخلاف خواسته او باشد که طلب شر می کند. حتی در فرهنگ لغات نیز برای معنی فارسی دعا، کلمه آفرین گفته می گردد که با حذف حرف آ و اضافه کردن حرف ن می گردد نفرین.

او ادامه داد: براساس برخی اسناد تاریخی، انسان برای رفع موانع و مشکلاتش به نیروهای ماوراءالطبیعه یعنی بالاترین نیروها مانند خدا متوسل میشده و خدا را به عنوان ناظر یا فاعل بر انجام نفرین قرار میداده؛ مثلا نسل او زیر خورشید برچیده گردد، همچنین عباراتی چون خدا یا خدایان او را لعنت کند حتی معتقد بوده که وقتی نفرین بر کتیبه ها را بالاترین قدرت ها مثل پادشاهان و حاکمان می نوشتند، اثربخشی بیشتر داشته است.

رضوانفر گفت: مخاطب نفرین ها در کتیبه ها معمولا شخصی است که فاعل خطا است و در دوره هایی هم این نفرین را خطاب به بچه ها، خانواده و یا قوم فرد خطاکار توسعه داده اند. برخی نفرین ها دنیوی بوده اند، مانند نفرین بر جان و سلامتی، مقطوع النسل شدن و نابودی، در برخی موارد هم نفرین بر آخرت و زندگی پسین فرد است.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری اظهار کرد: همانگونه که اشاره کردم ردپای نفرین ها در بسیاری از نقاط جهان قابل مشاهده است چون همیشه ابزار موثری برای ترغیب یا پیشگیری بوده است. در ایران نیز از دوران عیلامی و هخامنشی نمونه هایی از این نفرین ها از طریق کارشناسان قرائت شده است مانند آجرنوشته های زیگورات چغازنبیل که به نابود کننده معبد می گوید: باشد که نفرین خدایان بر وی قرار گیرد و باشد که زیر خورشید فرزندی نداشته باشد یا در کتیبه داریوش در بیستون به نابود کننده کتیبه و پیکره ها می گوید: اهورامزدا ترا زننده باد و ترا دودمان مباد و آنچه کنی اهورا مزدا آن را براندازد

او اعلام نمود: نکته جالب این است که به گفته کارشناسان در دوره فارسی میانه، به جز کتابها و متون، نفرین در کتیبه ها دیده نشده است، اما دوباره از دوره فارسی تازه، شاهد ذکر نفرین در کتیبه ها هستیم.

رضوانفر در ادامه به برخی از نفرین های نوشته شده در کتیبه های فارسی خارج از ایران به این شرح اشاره کرد:

بخشی از متن کتیبه مسجد موزه بنگلادش:

هرکه این مسجد تخریب کرد اگر مسلمان باشد حرام میخورد اگر هندو باشد گاو میخورد و هر کس که این عمارت را نگاه دارد جای بلندش

کتیبه تخفیف مالیاتی شاه عباس مسجد باکو:

تغییر کننده تخفیف مذکور به لعنت الهی و نفرین حضرت رسالت پناهی گرفتار گردد.

کتیبه تعمیر مدرسه شهر دربند روسیه:

زین پس بکند اگر کسی غصب، لعنت ز خدا بر او فراوان