کشفیات نو باستان شناسان در کاوش های سد آماده آب گیری - مجله سامی

در ادامه کاوش های نجات بخشی سد چپرآباد که به زودی آبگیری خواهد شد، باستان شناسان یک محوطه تاریخی را شناسایی کردند که قدمت آن به هزاره اول پیش از میلاد (حدود 3000 سال قبل) می رسد.

یوسف فلاحیان، سرپرست هیئت باستان شناسی محوطه کانی و شتران در محدوده سد چپرآباد در استان آذربایجان غربی، گفت:

محوطه ای که در برنامه آنالیز و شناسایی اولیه به شماره 04 شناسایی شد، جزو محوطه های در معرض خطر آبگیری سد چپرآباد اشنویه است، که بعدها معین شد نام آن در نزد اهالی منطقه کانی وشتران است.

عضو رسمی پژوهشکده باستان شناسی اضافه کرد:

این محوطه به ابعاد 50 در 100 متر با توسعه شمال شرقی و جنوب غربی روی یک برجستگی طبیعت ساخته در دشت سپیندار، جزو اراضی روستای صوفیان از توابع بخش نالوس شهرستان اشنویه محسوب می شود.

او ادامه داد:

روی این بستر و بلندای طبیعی، نهشته ای انسان ساخته به ارتفاع یک تا دو متر شکل گرفته است که بنا به پیشنهاد آنالیز گر مذکور، به عنوان یک محوطه در خطر عصرآهن، کاوش نجات بخشی آن در دستور کار پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری نهاده شد؛ البته صرفا حریم محوطه کانی وشتران تحت تاثیر آبگیری سد چپرآباد قرار می گیرد و به هیچ وجه عرصه محوطه به زیر آب نخواهد رفت.

سرپرست هیئت باستان شناسی کانی وشتران گفت:

تیم کاوش در محوطه کانی وشتران توانست با ایجاد سه ترانشه در ابعاد 5 در 5 و 4 در 4 اطلاعات باارزشی از شرایط محوطه به دست آورد. این کاوش ها نشان داد در یک تک دوره و با دو فاز معماریِ معین که زمان آن احتمالا به هزاره اول پیش از میلاد برمی شود، در صدها سال، که اوایل آن می تواند با اواخر عصرآهن منطبق باشد، استقراری در این محوطه شکل گرفته است.

به گفته این باستان شناس، عصرآهنِ این منطقه ها چندان فرهنگ عصرآهن عمومی را یدک نمی کشد و تنها رگه های کمی از فرهنگ عمومی را نشان می دهد و تا مادامی که مواد فرهنگی مکشوفه تحت آزمایش های سالیابی شیمیایی قرار نگیرند، نمی توان با قطعیت نسبت به زمان بندی آن نظر داد.

این باستان شناس اظهار کرد:

حتی با وجودی که در فرهنگ عمومی عصرآهن، گورستان ها به دور از منازل مسکونی منتقل شده اند، ولی در کنار سکونتگاه این محوطه، یک تک گور سنگی کشف شده است، که البته محتویات اسکلتی آن بسیار کم و پراکنده است. بعلاوه یک شیء در حد یک انگشتر مفرغی، که دور تکه استخوان بندِ یک انگشت قرار داشت، پیدا شد، که ظواهر امر، از دستبرد قبلی به این گور حکایت دارد. در هر صورت، شرایط گویای آن است که به تبعیت از فرهنگ کلی عصرآهن، هنوز گورها از مکان استقراری خارج نشده اند.

فلاحیان در ادامه گفت:

معماری مکشوفه در این محوطه، ساختمان هایی متشکل از قلوه سنگ های کوچک و بزرگ و نامتقارن و با ملاط گِل است که از مقاومت و ایستایی چندان زیادی برخوردار نیستند و شاید یکی از دلایل وجود حجم وسیعی از آوار سنگ که اتفاقا با اندک خاک برداری رخنمون شده و تا یک یا یک ونیم متری خاک برداری ادامه دارد، همین آسیب پذیری معماری باشد که در طول دوران دیوار چندان سالمی را به یادگار نگذاشته است. این مسئله درک از پلان معماری را مخصوصا در ترانشه هایی که به ناچار به علت کمبود بودجه، به صورت کوچک حفر می شوند، دچار پیچیدگی و ابهام می نماید.

سرپرست هیئت باستان شناسی کانی وشتران ادامه داد:

مواد فرهنگی مکشوفه در لابه لای این معماری حجم زیادی از تکه سفال ها و در موارد انگشت شمار ظروف سفالی نسبتا سالم را در برمی گیرد که تمام آن ها به صورت ساده و تعداد زیادی از آن ها به صورت ترد و زمخت مشاهده می شوند که این مسئله احتمالا از تولیدات محلی و غیرانبوه با مواد و تکنولوژی بومی حکایت می نماید.

عضو رسمی پژوهشکده باستان شناسی گفت:

کشف تعداد زیادی سنگ کوبه، مُشته سنگ و سنگ ساب در کنار اشیائی که گاه کاربرد شمارشی داشتند، از یک طرف بیانگر استفاده فراوان از سنگ است که در پیرامون محوطه به وفور یافت می شود و از طرف دیگر بر شیوه معیشتی توأمان بر پایه کشاورزی و دامپروری تاکید دارد.

فلاحیان با بیان اینکه در حفاری سکونتگاه های این محوطه نشانه هایی از وجود اجاق و تنور رویت نشده است، اضافه کرد:

موقعیت و اشراف محوطه به دشت پیرامون در شرایطی که خود محوطه چندان در تیررس نبوده و بعلاوه کشف دیوار یا سنگچینی قطور که چه بسا می تواند یک نوع حصار بر گرداگرد محوطه باشد، نیم نگاهی را در مورد پادگان یا اردوگاه بودن محل نیز در پی داشته است که پاسخ روشن تر به این مسئله مستلزم حفاری بیشتر و گسترده تر در محل است.

او گفت:

به عنوان فردی که در سال های اخیر سرپرستی هفت مرحله کاوش و چهار مرحله مدیریت پروژه را در شهرهای سردشت، پیرانشهر و اشنویه به عهده داشته ام، ضمن پرهیز از به کارگیر بردن نابجای واژه های مهمترین، قدیمی ترین و نخستین که در این روزها در اخبار باستان شناسی ایران به وفور و در حد اغراق آمیزی رایج شده، اذعان دارم که اکثریت محوطه های در معرض خطر آبگرفتگی یا تحت تاثیر آبگرفتگی در این منطقه ها که مورد کاوش نهاده شده اند، جوامع روستایی و ساده تاریخی و پیش از تاریخی را شامل می شوند که بیشتر در انزوای خود روزگار می گذراندند.

سرپرست هیئت باستان شناسی کانی وشتران معتقد است:

این محوطه ها اغلب ساده و بدون لایه های متناوب فرهنگی، تاریخی هستند که اگر سدسازی پیش نمی آمد، شاید به حالت طبیعی تخصیص بودجه صدها سال دیگر نوبت به این محوطه ها نمی رسید. منظور سخن اینکه از منظر باستان شناسی به هرحال فرصت های پیش آمده در پی ساخت این پروژه های عمرانی را باید قدر دانست.

کاوش های نجات بخشی در سد چپرآباد اشنویه در حالی صورت گرفته که به گفته مسئولان استان آذربایجان شرقی این سد با اهداف تأمین آب کشاورزی، به زودی آبگیری خواهد شد.

باستان شناسان معتقدند یافته های پشت این سد نقطه عطفی برای باستان شناسی جنوب آذربایجان غربی است و اگر زمان بیشتری به کاوش اختصاص داده شود حتما رازها و اطلاعات بیشتری به دست خواهد آمد. مسئولان میراث فرهنگی اشنویه نیز احتمال داده اند با آبگیری این سد حدود 13 محوطه تاریخی زیرآب خواهد رفت.